Sekretariat w Ludźmierzu

ul. Jana Pawła II 116,
34-471 Ludźmierz

tel. kom. 530 386 403

Środa: 900 - 1800

Poniedziałek, wtorek, czwartek, piątek 900 - 1500

zp1
zp1
zp1
zp1
zp1
zp1
zp3
zp4
zp5

Spiszacy

Jesteś tutaj:
Fot. „Zespół Czardasz z Niedzicy podczas Śpiskiej Watry” – Archiwum ZP

Spiszacy. Czynnikiem określającym zasięg tej grupy etnograficznej jest podział historyczny – granica komitatu spiskiego, zwłaszcza względem Podhala.
Zaznaczyć tu należy, że zdecydowana większość Spisza (cała dolina Popradu i większa część Zamagurza) położone są na Słowacji, w granicach Polski znajduje się tylko kilkanaście miejscowości Zamagurza Spiskiego. Zróżnicowanie w obrębie górali spiskich wskazuje na kierunki fal osadniczych tego obszaru. Osadnicy przybyli odpowiednio, ze Skalnego Podhala (najmłodsza fala), z Sądecczyzny (obejmujący zarazem należące do Polski w latach 1412–1769 starostwo spiskie) oraz z Niżnego Podhala.

Podział ten dość dobrze oddaje zróżnicowanie gwarowe. Centralna część, obok silnej zbieżności gwary ze wschodnią częścią Niżnego Podhala (–f w miejsce –ch na końcu wyrazu), częściowo, a w zakresie stroju w dużym stopniu nawiązuje do górali pienińskich. Gwarowo, do Skalnego Podhala nawiązują: Jurgów, Rzepiska, Czarna Góra (jedyne polskie wsie na Spiszu gdzie następuje przejście –ch na końcu wyraz w –k). Archaizm podhalański występuje na Zamagurzu i w dolinie Popradu, lokalnie, wyspowo. Z kolei w kilku wsiach doliny Popradu, wyjątkowo następuje rozróżnienie s, c, z, z sz, cz, ż, oraz ś, ć, ź (brak mazurzenia). Wsie polskie położone w b. dominium lubowelskim z racji kierunku zasiedlenia nawiązują do gwar sądeckich.

Spiszacy w sposób zwarty zasiedlają Zamagurze Spiskie (poza wsiami rusińskimi – dwiema w całości i jedną częściowo), a w dolinie Popradu, na przemian lub wymieszani z miejscowymi Rusinami i resztką Niemców oraz napływowymi Słowakami i Cyganami, szereg wsi od Kieżmarku po Starą Lubowlę. Dwie wsie położone na Spiszu słowackim tj. Leśnicę nad Dunajcem i Mniszek nad Popradem ze względu na ich oblicze kulturowe, a także geograficzną (góry) oraz etniczną (oddzieleni wsiami rusińskimi) izolację od pozostałych miejscowości polskich na Spiszu, zaliczyć należy odpowiednio do Górali Pienińskich i Górali
Sądeckich. W Polsce Spiszacy sąsiadują z Podhalanami i Góralami Pienińskimi.

Obok polskiego osadnictwa na obszarze całego Spisza (Polska i Słowacja) notuje się osadnictwo węgierskie, niemieckie, słowackie, wołoskie, rusińskie, nie brak też Romów.

Górali na Spiszu polskim skupia oddział ZP w Łapszach Niżnych.

Opracował: Julian Kowalczyk