Orawianie stanowiący polską ludność Orawy zamieszkują północną część Orawy, zarówno w granicach Polski jak i Słowacji. Ich zasięg wyznacza północna granica b. komitatu orawskiego od wsi Erdutki po Piekielnik, a na południu sąsiadują ze Słowakami, mniej więcej na linii Pogórza, Orawskiego i rzeki Jeleśni. Jest to łącznie dziewięć dużych wsi w pow. namiestowskim i wszystkich czternaście wsi Polskiej Orawy. Obszar ten zasiedlili Polacy z dóbr żywieckich, makowskich i jordanowskich w XVI, XVII i XVIII wieku. Natomiast dwie wsie na południe od Piekielnika, a mianowicie Sucha Góra i Głodówka, zasiedlone przez Podhalan i oddzielone od pozostałych Polaków na Orawie kompleksem torfowisk
zachowały podhalański charakter etnograficzny (w latach 1918, 1920–24 i 1938–39 należały do Polski). Orawiacy wywodzący się, ogólnie rzecz biorąc od górali żywieckich i Babiogórców wytworzyli własny typ kultury aczkolwiek pokrewny tymże grupom.
Gwara orawska natomiast wyraźnie nawiązuje do gwary żywieckiej oraz Babiogórców. Cechy charakterystyczne to: brak archaizmu podhalańskiego, odnosowienie końcowego –ą, w zasadzie rozwinięcie wygłosowego –ch w –k, jak w całej niemal Małopolsce mazurzenie, przedniojęzykowozębowe ł, dobrze zachowane frykatywne rz, akcent w północno–zachodniej części na przedostatnią sylabę jak w języku literackim, w południowo–wschodniej – inicjalny. Wsie Głodówka i Sucha Góra, zaliczone do Podhalan choć położone na Orawie, z uwagi na odmienny kierunek zasiedlenia i izolację od pozostałych polskich wsi na Orawie, różnią się od nich niektórymi cechami.
Język polski na Orawie doczekał się pełnego (nie dyferencyjnego li–tylko) słownika gwarowego. Jest to Słownik gwary orawskiej prof. Józefa Kąsia.
Stolicą Polskiej Orawy jest Jabłonka, która wraz z Lipnicą Wielką i Rabczycami (obecnie na Słowacji) stanowiła ośrodek polskiego ruchu narodowego na Orawie przed I wojną światową. Z Rabczyc pochodził Sługa Boży Piotr Borowy, działacz religijny i narodowy, delegat polskiej ludności Orawy na konferencję pokojową w Paryżu. Wyrazem aspiracji narodowych Orawiaków było powołanie 5. listopada 1918 r. Polskiej Rady Narodowej w Jabłonce. Utrzymanie polskości przez Orawiaków, a także górali czadeckich,
jest godne podziwu zważywszy na fakt, że grupy od samego początku kształtowania się, znajdowały się poza granicami Państwa Polskiego. Polskie osadnictwo stanowiło bowiem instrument ekspansji Węgier. Szereg dziesięcioleci jedyny kontakt z Polską wiódł pielgrzymim szlakiem do Kalwarii Zebrzydowskiej.
Na Orawie jest także kilka oddziałów Związku Podhalan: w Jabłonce, Lipnicy Wielkiej, Piekielniku, Podszklu i Podsarniu.
Opracował: Julian Kowalczyk
