Sekretariat w Ludźmierzu

ul. Jana Pawła II 116,
34-471 Ludźmierz

tel. kom. 530 386 403

Środa: 900 - 1800

Poniedziałek, wtorek, czwartek, piątek 900 - 1500

zp1
zp1
zp1
zp1
zp1
zp1
zp3
zp4
zp5

Podhalanie

Jesteś tutaj:
Fot. „Podhalanie” – Archiwum ZP

Podhalanie to najbardziej znana grupa etnograficzna Górali Polskich zamieszkująca obszar między Tatrami na południu, dorzeczami górnej Skawy i górnej Raby na północy, na zachodzie granicząca z Orawą (a podhalańskie wsie Sucha Góra i Głodówka leżą już na Orawie), a na wschodzie oparte o granicę ze Spiszem i obejmujące większą część Gorców z Ochotnicą włącznie. Wpływy podhalańskie są obecne w kilku wsiach Spisza (od Czarnej Góry po Lendak) co jest zgodne z kierunkiem zasiedlania tej części Spisza, ponadto etnograficznie do Podhala zaliczyć należy pierwotnie raczej sądeckie (jak zdaje się na to
wskazywać oblicze gwarowe tej wsi) geograficznie silnie wyodrębnioną Ochotnicę i Tylmanową, wreszcie wpływom podhalańskim ulega południowa część obszaru zamieszkanego przez Kliszczaków, a zwłaszcza Zagórzan, w zakresie stroju. Ochotnica, zwłaszcza Dolna jest wsią z silnym udziałem substratu wołoskiego w procesie zasiedlenia. Podhalanie przez Białkę i Dunajec sąsiadują ze Spiszakami, w dolinie Dunajca – z góralami pienińskimi oraz góralami sądeckimi (Białymi), przez Gorce sąsiadują z Zagórzanami, a w dolinie górnej Raby i górnej Skawy z Kliszczakami, wreszcie na wododziale europejskim z Orawiakami. Przez Pogórze Skoruszyńskie i Tatry na Orawie oraz główną granią Tatr na Liptowie biegnie granica Podhalan ze Słowakami. Górale Podhalańscy po II wojnie światowej zasiedlili Ruś Szlachtowską w Małych Pieninach oraz niektóre wsie połemkowskie w Beskidzie Niskim i Bieszczadach.

Podhalanie stanowią grupę dość zróżnicowaną, na tyle, że można wyróżnić kilka podgrup, a mianowicie Skalnych Podhalan na obszarze Pogórza Gliczarowskiego, Gubałowskiego i, częściowo Skoruszyńskiego, Podhalan nowotarskich w Kotlinie Nowotarskiej i Podhalan rabczańskich nad górną Rabą i górną Skawą (do Rabki i Spytkowic; łącznie tereny Podhalan nowotarskich i rabczańskich są określano jako Niżne Podhale). Zróżnicowanie Podhalan dotyczy także gwary, po części będąc niezależne od podziałów grupowych.

Gwarę podhalańską obok szeregu cech wspólnych większości grup etnograficznych w Polsce (mazurzenie) bądź dużej części Górali Polskich (akcent inicjalny), cechuje też specyficznie podhalańska cecha a mianowicie archaizm podhalański, którego zasięg na zachodzie pokrywa się dokładnie z granicą Orawy, a na wschodzie występuje na Spiszu jednie wyspowo, w niektórych wsiach. Obok Podhalan obecny jest natomiast na obszarze zasiedlenia Kliszczaków. Wewnętrznie natomiast Podhale jest zróżnicowane w odniesieniu do przejścia –ch na końcu wyraz w –k (Skalne– i zach. część Niżnego Podhala) lub w –f.
Strój podhalański wszedł do kanonu polskich strojów narodowych (obok krakowskiego i łowickiego), a zmodyfikowany styl budownictwa (jako tzw. styl zakopiański) to narodowy styl architektoniczny. Na Podhalu jest też ośrodek kultu maryjnego w Ludźmierzu, którego 600–lecie było uroczyście obchodzone w 2000 roku. Stolicą Podhala jest Nowy Targ, a znaczącą rolę subregionalną, a także turystyczną odgrywają Zakopane i Rabka–Zdrój.

Na Podhalu znajduje się kilkadziesiąt oddziałów i kilka ognisk ZP. Poza tym Podhalanie skupiają się w oddziałach miejskich ZP: w Krakowie, Katowicach, Poznaniu i Warszawie.


Opracował: Julian Kowalczyk